Minningabrot um Íslandsferð Michels Houellebecq haustið 2012
Eftir Friðrik Rafnsson
Úr Tímariti Máls og menningar 3. hefti 2013
1.
Ég hef stundum í gegnum tíðina greitt götu erlendra rithöfunda hér á landi og hef haft það fyrir reglu fram að þessu að segja ekki frá slíkum heimsóknum opinberlega. En allar reglur hafa sínar undantekningar og þegar franski rithöfundurinn Michel Houellebecq er annars vegar fer vel á að brjóta þær. Hann er að mínum dómi og ansi margra annarra einn áhugaverðasti höfundur síðari ára, það þekki ég bæði sem dyggur lesandi hans um árabil og þýðandi þriggja skáldsagna hans, Öreindanna, Áforma og Kortsins og landsins.
Hér er ekki ætlunin að fjalla um verk Houellebecqs, skáldsögur, ljóðabækur og ritgerðir, heldur bregða upp svipmynd af honum eins og hann kom mér fyrir sjónir þegar hann kom hingað í viku haustið 2012. Einhverjum kann að finnast hégómlegt, jafnvel ósmekklegt, að birta persónulega frásögn sem þessa af manni sem er sannarlega heimsfrægur rithöfundur. Ég hef hina miklu fyrirferð persónunnar mér til afsökunar en hvet alla til að lesa verk þessa stórmerka höfundar sem hefur lýst grátbroslegri jarðvist nútímamannsins af meiri væntumþykju, húmor, þekkingu og skarpskyggni en flestir aðrir.
2.
Forsaga Íslandsferðarinnar var sú að ég hafði fyrir milligöngu sameiginlegs vinar samband við Michel Houellebecq í ágúst 2012 uppá von og óvon til að láta hann vita að nýjasta skáldsagan hans, Kortið og landið, kæmi út á íslensku í október og kanna um leið hvort hann hefði áhuga og tök á því að koma til landsins, kynna bókina og skoða sig aðeins um á landinu. Mér til mikillar undrunar og ánægju svaraði hann nokkuð fljótt og sagðist geta komið í lok september eða fyrripart október. Ákvörðunin um að bjóða honum var nokkur áhætta, bæði fyrir mig og útgefandann, Forlagið, enda hafði Houellebecq í þrígang þekkst boð um að koma hingað til lands en aldrei komist. Fyrst var það árið 2001, en þá stangaðist ferðaplanið á við vinnu hans við erótíska kvikmynd. Tökur áttu einmitt að fara fram þá daga sem hann hafði fyrirhugað að koma hingað. Síðan var það 2003, en þá átti hann í verulegum persónulegum erfiðleikum og varð að hætta við. Loks var það 2011 þegar hann átti að koma hingað í boði Listahátíðar í Reykjavík og Alliance française, en þá vildi ekki betur til en svo að það fór að gjósa í Grímsvötnum daginn sem hann átti að koma svo að hann hætti við af ótta við að verða innlyksa hérlendis í óvissan tíma eins og tilfellið hafði verið um fjölda fólks þegar Eyjafjallajökull hafði gosið árið áður.
Ég mætti út á Keflavíkurflugvöll seinnipart laugardags 6. október á tilsettum tíma, nokkuð stressaður yfir því hvort hann léti sjá sig að þessu sinni, og biðin hófst. Fólk tíndist út úr hinum ýmsu flugvélum, tíminn leið, venjulegur hálftími kominn og ég farinn að ókyrrast verulega. Enn liðu fimm heillangar mínútur og síðan tíu og viti menn, kom þá ekki kappinn labbandi út um dyrnar í hettuúlpunni sinni með risastóra tösku í eftirdragi, heilsaði vinsamlega en heldur stuttaralega og sagðist bara verða að drífa sig út á hlað og fá sér rettu. Ég stóð þarna eins og þvara og góndi á manninn teyga í sig reykbætt íslenskt flugvallarloft. Þvílíkur léttir …
Við lögðum af stað í bæinn, ég enn hálfhissa að hafa loks náð manninum til landsins eftir öll þessi ár. Á leiðinni reyndi ég að halda uppi hefðbundnum móttökusamræðum, benda honum á stytturnar flottu við Leifsstöð (er hann ekki myndlistarunnandi?), úfið hraunið á Reykjanesinu (er hann ekki áhugamaður um jarðfræði og eldfjöll?), gufuna sem stígur upp af Bláa lóninu, Keili og fleira, en fékk nánast engin svör. Ég vissi svosem að hann væri ekki ýkja skrafhreifinn, en þetta var frekar óþægilegt og þvingandi. Þegar til Reykjavíkur var komið skutlaði ég honum á gistiheimili í miðbænum og síðan var rætt um að hann kæmi og borðaði með okkur hjónunum um kvöldið. Bara við, engir gestir þannig að við næðum að kynnast og leggja línurnar fyrir vikuna. Hann var mjög sáttur við það. Þar gerðumst við afar þjóðleg og buðum við honum upp á brennivín og hákarl, lugum því blákalt að það væri eins konar manndómsvígsla inn í íslenskt samfélag, síðan var boðið upp á pönnusteiktan lax að hætti hússins og heimagerðan ís að hætti ömmu á Reyðarfirði. Ég hafði fyrr um kvöldið sýnt honum bók um Kristján Davíðsson með formála Kundera, en mér til nokkurra vonbrigða virtist hann ekkert sérlega upprifinn. Hann var hins vegar stórhrifinn af rennibrautarstól í holinu hjá okkur, útsaumuðum stól sem Ingibjörg tengdamóðir mín hafði gert fyrir margt löngu. Þetta var bara ansi notalegt fyrsta kvöld, hann eðlilega ansi þreyttur eftir langt ferðalag og fór heim í leigubíl um klukkan tíu, miðnætti að evrópskum tíma.
3.
Náði í hann daginn eftir klukkan tíu, fórum rúnt um Reykjavík, borðuðum humarsúpu á Sægreifanum og fengum okkur kaffi á Haítí. Eftir hádegið var farið að Kleifarvatni, í Krýsuvík og Bláa lónið. Hann var ekkert sérlega uppveðraður yfir Kleifarvatni (sagðist ekkert kannast við Indriðason þann sem ég nefndi í því sambandi), en fannst magnað að koma í Krýsuvík. Vorum einir þar, ágætis veður. Röltum upp stíginn, hann dáðist mjög að litadýrðinni en fannst einkum magnað að finna brennisteinslyktina, finna nálægðina við jarðhitann, fann að stutt er þar í Helvíti, illsku, enda segja Frakkar „ça sent le souffre“ (það er brennisteinslykt af þessu) þegar eitthvað vafasamt eða skuggalegt býr undir einhverju. Það hefur einmitt löngum verið rætt um að brennisteinslyktina leggi af verkunum hans, hann sé aðalstríðnispúki og ólíkindatól franskra bókmennta, og því var sérlega skemmtilegt að ná mynd af honum í Krýsuvík þar sem hann er stríðnislegur á svipinn með dásamlega ljóta húfu sem hann hafði keypt í Rauðakrossbúð á Laugaveginum. Stríðnispúki franska bókmennta nærri eldi og eimyrju á Íslandi.
Bláa lónið var greinilega mögnuð reynsla. Það var fremur fámennt þar, engar raðir eða örtröð, og það sem var enn betra, fremur kalt í veðri sem þýðir að andstæður heita vatnsins í lóninu og haustveðursins voru sláandi.
Við vorum meira að segja svo heppnir að fá á okkur ærlegt haglél á meðan við vorum ofan í lóninu, þannig að við sem báðir erum fremur þunnhærðir urðum að dýfa höfðinu ofan í vatnið með reglulegu millibili. Áður en hann kom hafði hann lýst sérstökum áhuga á að fara þangað vegna þess að hann þjáist af exemi og langaði að kanna hvort vatnið myndi slá á það, og svo reyndist vera. Auk þess var ánægjulegt að sjá hvað manninum, sem alla jafna tjáir sig ekki mjög sterkt, leið vel þarna enda vorum við í lóninu í um það bil tvær klukkustundir. Ég hef margoft farið þangað með útlendinga en aldrei séð neinn mann njóta þess jafn innilega. Hann svamlaði um eins og húðlatur og hamingjusamur selur eða smáhveli, makaði á sig hvítri drullu og breyttist í ástralskan frumbyggja, sótti í hitann, því heitara því betra. Við fórum tvisvar sinnum þangað, á sunnudeginum og föstudeginum. Vorum ofan í lóninu tvo tíma í hvort sinn, hann alsæll, ég alveg mauksoðinn, farinn að losna af beinunum. En hvað leggur maður ekki á sig fyrir menninguna?
Ókum sem leið lá í bæinn aftur og hann fékk að slaka á fram að kvöldmat. Fyrr um daginn hafði hann spurt hvaða matur væri sérstakur hér. Ég nefndi m.a. hvalkjötið og lundann og því fórum við þrjú, ég hann og Eydís að borða á Þremur Frökkum um kvöldið. Hann var mjög áhugasamur um að smakka nýjan mat, afar jákvæður. Skutluðum honum síðan á gistiheimilið. Hann kvartaði undan því (franskir aðdáendur sem voru að sverma fyrir honum, sameiginlegt baðherbergi og sturta á hæðinni) og ég ákvað að kanna með að skipta um hótel, flytja hann yfir á íbúðahótel við Laugaveginn.
4.
Daginn eftir var viðtal bókað við Egil Helgason í Kiljunni og síðan við Jórunni Sigurðardóttur á Rás 1 í kjölfarið. Þegar við komum á staðinn kom hann auga á skáp í sminkherberginu þar sem hárkollur voru geymdar og langaði að prófa einhverja þeirra. Sjónvarpsfólkinu leist ekkert sérlega vel á það, enda átti að drífa í viðtalinu, en hann lét sig ekki fyrr en hann hafði fengið að prófa eina rauða, síða, sem fór honum bara nokkuð vel. Raunar það vel að hann vildi helst mæta með hana í viðtalið, vera með smá „happening“ á Íslandi eins og hann orðaði það. Ég vissi að það myndi hleypa viðtalinu í loft upp og tókst að afstýra þessu eftir allnokkrar fortölur. Síðan tók Egill við hann stórfínt viðtal sem var sent út tveimur dögum seinna. Í kjölfarið tók Jórunn líka við hann ágætt viðtal fyrir Rás 1, enda vel að sér í verkum hans.
Eftir hádegið fór ég með hann austur á Þingvöll, stoppuðum þar góða stund og gengum um, ég sagði honum sögu staðarins og frá misheppnaðri tilraun Íslendinga til að búa til þjóðargrafreit, síðan fórum við til baka um Grafninginn með viðkomu í Nesjavallavirkjun (sérlega magnað að stoppa við heita lækinn þar á svölum haustdegi), þaðan í gegnum Hengilssvæðið og aftur í bæinn. Smá hvíld og síðan út að borða á Grillmarkaðinn með útgefandanum, Jóhanni Páli, Guðrúnu, konu hans, Silju Aðalsteinsdóttur hjá Máli og menningu, og Erlu Björg Gunnarsdóttur, kynningarstjóra Forlagsins. Ágætiskvöld, gaman að sjá hvað útgefandinn og höfundurinn náðu vel saman.
5.
Þriðjudagurinn hófst á því að Kolbrún Berþórsdóttur á Morgunblaðinu tók við hann prýðilegt viðtal á Mokka, síðan bað ég hann að velja milli listasafns eða Reðasafnsins, hann valdi heldur Reðasafnið vegna þess hversu einstakt það væri í heiminum. Við fórum þangað og hann skoðaði það í bak og fyrir og fannst stórmerkilegt, en það kom honum nokkuð á óvart hvað margir reðrarnir (einkum hvala) voru oddhvassir og einna líkastir vopnum eða stingjum af einhverju tagi. Hann spurði hvort þarna væru limir af öpum eða mönnum, var að spá í hvort þeir væru ekki svipaðir. Ekki áttu þeir apareður en mannsreður var þarna í formalíni, heldur óhrjálegur á að líta. Það kom honum nokkuð á óvart hversu getnaðarlimir væru almennt forljótir. Athugull maður, Houellebecq, eins og fram kemur í bókum hans.
Seinnipartinn hafði hann lausan til að rölta um miðbæinn og versla aðeins, en síðan var boð fyrir hann og Michel Rocard, fyrrverandi forsætisráðherra og sendiherra Frakklandsforseta í málefnum heimskautanna, í bústað franska sendiherrans, Marcs Bouteiller, við Skálholtsstíg. Þar var samankominn góður hópur Frakklandsvina, auk nokkurra íslenskra stjórnmálamanna og erlendra diplómata. Bouteiller sendiherra og Rocard héldu ávörp eins og vera ber, en mér til mikillar furðu bað Houellebecq um orðið þegar Rocard hafði lokið máli sínu. Hann þakkaði kærlega fyrir sig, sagðist ánægður með dvölina, en lét síðan í ljós þá skoðun sína að franskir sósíalistar hefðu gert mikil mistök þegar þeir tóku Mitterand fram yfir Rocard sem frambjóðanda flokksins árið 1979 – Rocard hefði orðið mun betri forseti en Mitterand. Þetta gladdi Rocard mjög, enda voru þeir Mitterand keppinautar alla tíð. Síðan settust heiðursgestirnir afsíðis og ræddu saman drykklanga stund. Eftir boðið fylgdum við Houellebecq beint upp á hótel. Hann er fremur kvöldsvæfur maður, segist yfirleitt vakna klukkan fjögur á morgnana.
6.
Michel Houellebecq með rauðu hárkolluna sem hann hugðist skarta í viðtali við Egil Helgason í Kiljunni
Ég sótti hann morguninn eftir og við röltum aðeins um miðbæinn. Fórum síðan upp á Mokka þar sem hann þurfti að hitta tvo blaðamenn í viðbót, Friðriku Benónýsdóttur á Fréttablaðinu og Þórarin Þórarinsson hjá Fréttatímanum. Eftir viðtölin kvaddi ég hann og við sammæltust um að ég kæmi að sækja hann klukkan fjögur til að fara og skoða hraunhelli nærri Hafnarfirði, Leiðarenda, með Pál bróður minn sem leiðsögumann og síðan var að ósk hans ráðgert að fara að hitta Barða Jóhannsson tónlistarmann, enda er Houellebecq mikill unnandi dúetts Barða og Karen Ann, „Lady and the bird“. Ég mætti á tilsettum tíma á hótelið til að ná í hann. Eins og venjulega bað ég konuna í gestamóttökunni að láta hann vita að ég væri kominn, ekkert svar. Ég prófaði því að hringja í farsímann hans, ekkert svar. Eftir fimmtán mínútna bið fór ég upp og bankaði á dyrnar hjá honum, ekkert svar.
Ég ákvað því að afboða hellaferðina, en beið með að afboða okkur til Barða, enda tveir tímar í að hitta hann. Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir náði ég ekki í hann, ákvað því að hringja í Barða og afboða heimsóknina sem hafði verið ákveðin klukkan sex. Þetta var vægast sagt óþægileg staða, einkum vegna þess að það hafði áður gerst í heimsóknum (m.a. í Belgíu) að hann hyrfi sporlaust. Hann hafði fengið sér írskt kaffi í hádeginu og því grunaði mig að hann hefði hreinlega dottið í það og vildi ekki láta ná í sig. Hversu lengi myndi það vara? Staðan var óþægileg, einkum vegna þess að kvöldið eftir átti hann að koma fram á Sólon … Ég gat lítið meira gert í málinu, fór heim og horfði á sallafínt viðtal Egils Helgasonar við hann í Kiljunni.
7.
Um níuleytið morguninn eftir hringdi hann í mig, alveg stálsleginn.
„Afsakaðu, Friðrik, en ég var eitthvað þreyttur í gær og fór að sofa. Ætluðum við ekki að hittast núna klukkan níu og skreppa í skoðunarferð?“ Ég sagðist verða mættur eftir hálftíma og hann beið mín sallarólegur á hótelinu. Síðan var lagt í hann og stefnan tekin á Gullfoss og Geysi í þokkalegu veðri. Fyrsta stopp var í Kömbunum þar sem við röltum um drykklanga stund, enda útsýnið yfir suðurlandið og út til Vestmannaeyja dásamlegt, gengum niður að útsýnisskífunni neðan vegarins. Hann var þarna í fyrsta sinn í ferðinni með myndavél með sér, tók slatta af myndum af Hveragerði og nágrenni, gufustrókunum sem þar leggur víða upp úr jörðinni, en einkum þó fjölda nærmynda af hrauninu og mosanum sem var alsettur morgundögg í fallegri haustbirtunni. Áfram var haldið, komið við í Kerinu sem var myndað í bak og fyrir, enda er hann sérstakur áhugamaður um eldfjöll. Geysir var næsti viðkomustaður, við röltum um svæðið, fylgdumst með Strokki taka númerið sitt og fengum okkur síðan ágæta fiskisúpu á veitingastað þar. Við ókum sem leið lá að Gullfossi, löbbuðum niður að fossinum eins og sannir túristar.
Þar sem veðrið var prýðilegt, sól og logn, og við höfðum nógan tíma ákváðum við að halda enn áfram að túristast og settum stefnuna á Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum. Við stoppuðum nokkrum sinnum á leiðinni til að taka myndir, enda haustbirtan og skýjafar töfrandi. Vestmannaeyjar í dularfullri móðu í suðri, fjöllin í norðri að hálfu hulin skýjum og nokkrum sinnum létu hálfir eða heilir regnbogar sjá sig. Myndavélin hans var sjaldan eins mikið notuð og á þessari leið. Komum við hjá Seljalandsfossi sem var með fallegasta móti, héldum síðan austur að Þorvaldseyri. Sáum heimildamyndina sem þar er sýnd um hetjulega baráttu bænda við að þrauka meðan gosið undir Eyjafjallajökli stóð yfir með tilheyrandi öskufalli og hreinsunarstarfið og endurreisnina í kjölfarið. Magnaður staður, Þorvaldseyri, og aðdáunarvert hvernig fólkið þar sá ný tækifæri í þessum miklu náttúruhamförum.
Þaðan var brunað aftur í bæinn án viðkomu. Komum um sexleytið, pása til klukkan átta þegar Houellebecqkvöldið átti að hefjast á Kaffi Sólon.
Við Eydís sóttum hann rétt fyrir klukkan átta, hann var kominn niður, tilbúinn og jákvæður fyrir kvöldið. Dagskráin var þannig að ég átti að kynna hann stuttlega, ræða við hann í um það bil hálftíma (og Torfi Tulinius að túlka), síðan áttum við tveir að lesa kafla úr þýðingu minni á Kortinu og landinu og loks áttu þeir Hallgrímur Helgason að lesa nokkur ljóð, hann á frummálinu og Hallgrímur nýjar þýðingar sínar á sömu ljóðum. Það er ekki auðhlaupið að því að þýða ljóð Houellebecqs, því hann notar yfirleitt háttbundin form þótt yrkisefnin séu gjarna afslöppuð og jafnvel hversdagsleg, en Hallgrímur þýddi þau hreint frábærlega. Stíf skoðunarferðin gerði það að verkum að við höfðum ekki undirbúið okkur mjög mikið, en við höfðum þó rætt í stórum dráttum hvernig við ætluðum að hafa þetta. Þegar á staðinn var komið var salurinn troðfullur af fólki, eins og við mátti búast. Skyndilega vildi hann breyta fyrirkomulaginu, lesa ljóðin og kaflana og að við ræddum saman eftir það. Allt í sóma, það gekk ágætlega, þeir Hallgrímur lásu ljóðin og síðan við Houellebecq úr Kortinu og landinu, en brátt kom í ljós að hljóðkerfið var ekki að virka sem skyldi og að fólk aftast í salnum heyrði lítið sem ekkert. Í samtalinu okkar á milli reyndum við að tala betur í hljóðnemana og það hreif. Samt heyrðist mér fólk almennt (það sem heyrði …) vera ánægt með kvöldið og í lokin áritaði hann bækur fyrir fjölda fólks. Í millitíðinni hafði hann þó fengið sér sígarettu úti á svölum og rabbað aðeins við nokkra íslenska kollega og bókmenntaunnendur. Einn þeirra gerðist jafnvel svo aðgangsharður að ég varð að stoppa hann af til að ná Houellebecq frá honum til að hann gæti áritað fyrir fólkið sem beið hans í langri röð.
Á eftir fórum við með honum að borða á Sushi samba veitingastaðinn (einn fárra staða sem opinn er virka daga eftir tíu á kvöldin í Reykjavík …) þar sem við fengum okkur að borða og renndum ljúffengum matnum niður með ágætu ítölsku hvítvíni. Þegar við vorum að fara þekkti einn þjónanna hann í sjón (sá var franskur) og bað hann að árita einhvers konar frægramannavegg (wall of fame) sem þar er. Það gerði hann góðfúslega, en ekki veit ég hvaða önnur nöfn voru fyrir, sýndist þau vera þrjú eða fjögur.
8.
Föstudagurinn 12. október var síðasti dagur hans hérlendis, engar sérstakar skuldbindingar og allt opið. Byrjuðum á því að fara í skartgripaverslun neðst á Laugveginum. Fyrr í vikunni hafði hann tekið sér dagpart til að versla, en þennan morgun vildi hann endilega að ég færi með honum í skartgripabúð. Erindið var að kaupa íslenskan skartgrip handa kærustunni, Inès. Ég benti honum á ýmsar búðir en hann var greinilega búinn að sigta eina út, neðarlega á Laugaveginum þannig að við steðjuðum þangað. Þegar inn var komið var hann þó greinilega haldinn valkvíða yfir því hvað henni myndi falla í geð (hvaða karlmaður kannast ekki við þá tilfinningu?), spurði mig hvað mér fyndist um þetta og hitt, ég reyndi af veikum mætti að tjá mig en hann hlustaði ekkert á mig, fetaði sig frá einum grip að öðrum að niðurstöðu sem mér sýndist hann þegar hafa verið búinn að komast að. Fyrir valinu varð mjög fallegt silfurhálsmen með skærrauðum steini í miðjunni. Honum var greinilega mjög létt þegar þetta mál hafði verið afgreitt. Fórum síðan niður á Forlag þar sem honum voru gefnar nokkrar bækur um Ísland, þar á meðal stórglæsileg bók með loftmyndum eftir Sigurgeir Sigurðsson, sannkölluð listaverkabók náttúrunnar. Sem við vorum að skoða þessar gersemar kom Einar Már Guðmundsson aðvífandi, ég kynnti þá, þeir ræddu saman um stund og Houellebecq áritaði Kortið og landið handa honum.
Hann hafði verið svo hrifinn af Bláa lóninu að hann langaði að fara þangað einu sinni enn og það gerðum við. Hann var alveg eins hrifinn og í fyrra skiptið, naut þess ekki síður og jafnvel enn frekar, enda kunnugur staðháttum og veðrið eins og best verður á kosið á þessum árstíma, bjart en heldur svalt. Til að gera aðeins meira úr deginum stakk ég upp á því að við færum áður og skoðuðum sýninguna „Heimskautin heilla“, í Sandgerði þar sem lífi og starfi franska leiðangursstjórans Jean-Baptiste Charcot eru gerð skil. Þetta var greinilega óvænt ánægja fyrir hann, hann skoðaði safnið (skýringarnar eru á frönsku og íslensku) vel og vandlega undir dyggri leiðsögn staðarhaldarans, Reynis Sveinssonar.
Hann hafði margoft nefnt í ferðinni að sig langaði að smakka íslenskan humar. Um kvöldið buðum við Eydís honum því heim í humarveislu að hætti hússins. Frakkar eru miklir matmenn sem kunnugt er, borða ekki til að lifa eins og við heldur öfugt, þeir lifa til að borða. Houellebecq sver sig í það þjóðerni, því eitt af því fyrsta sem hann spurði þegar hann kom var hvað hann ætti helst að smakka á Íslandi. Hann náði að smakka það helsta: Hákarl, hvalkjöt, lunda, fisk, lambakjöt, humar. Áttuðum okkur ekki fyrr en undir lokin að hann væri mikilli villibráðarunnandi, annars hefði ég útvegað gæs, það verður bara næst. Það hefði einmitt verið vel við hæfi enda virtist hann hafa allt að því dýrslega nautn af að borða góðan mat. Undir borðum var engin hræsni eða kurteisishjal, afar hressileg tilbreyting frá því sem maður er vanur. Hann var óvenju skrafhreifinn þetta síðasta kvöld. Hvað var hann með á prjónunum? Ljóðabók í vor, tími til kominn enda sagðist hann fyrst og fremst á sig sem ljóðskáld. Hann er oft kallaður „Baudelaire stórmarkaðanna“ vegna þess hversu vel hann hefur náð til almennings með ljóðum sínum. Aðspurður um hvað honum fyndist um það sagði hann að sér þætti vænt um það, hefði meira að segja nýtt sér það með því að vera með ljóðaupplestur í stórmarkaði, enda stórmarkaðir merkileg menningarfyrirbæri í nútímanum. Hann sagðist vera með á prjónunum teiknimyndasögu sem unnin væri upp úr skáldsögunni hans, Áform, í samvinnu við lítt þekktan, franskan teiknara, hún væri væntanleg á næsta ári. Hann sagðist líka vera að skrifa handrit að kvikmynd sem byggð væri á Kortinu og landinu með Philippe Harel, kvikmyndaleikstjóra sem gerði mynd eftir fyrstu skáldsögu hans, Extention du domaine de la lutte (Útvíkkun bardagasvæðisins) á sínum tíma. Það væri raunar allt á frumstigi og alls óvíst með fjármögnun.
9.
Hvað er minnisstæðast úr samræðum okkar um skáldskap? Hann hefur dálæti á Emmanuel Carrère og Henning Mankell, af eldri höfundum er það helst Balzac. Við ræddum nokkuð um Jules Verne, hann sagðist hafa lesið hann talsvert, en sagði að það mætti stytta hann nokkuð, hann léti oft vaða á súðum. „Myndir þú vilja láta gera það við þínar bækur eftir hundrað ár?“ spurði ég. Vandræðaleg þögn. „Nei, sennilega ekki,“ var svarið, svo var talinu vikið að öðru. Denis Diderot? Gleymdur. Kundera? Já, las eitthvað eftir hann. Punktur. Íslenskar bókmenntir? Ekkert minnisstætt, utan Arnaldur Indriðason sem hann mundi nú eftir að hafa lesið og fannst vera útþynntur Mankell. Fámáll um eigin verk, en sagði þó að hann ætti sér uppáhaldskafla í sumum bóka sinna, til dæmis brottfararkaflann í Kortinu og landinu eftir að Olga og Jed fara í garðveisluna og kaflann þar sem kínverski listfræðingurinn greinir verk Jeds. Sagðist líka vera mjög ánægður með seinni hluta Tiltekinnar eyju, þar sem hann hefði að sínum dómi komist næst því að ná ljóðrænum hæðum í prósa.
Vikuna sem Houellebecq var hér kynntist ég honum nokkuð vel, kannski eins vel og hægt er á einni viku, enda vorum við saman nánast frá morgni til kvölds allan tímann, nema þegar hann lét sig hverfa síðdegis á miðvikudeginum.
Hvernig kom hann mér fyrir sjónir? Áður en hann kom höfðu sameiginlegir vinir í París (Benoît Duteurtre og Lakis Proguidis) sagt mér að hann væri alls ólíkur þeirri hranalegu og kuldalegu ímynd sem oft birtist af honum í fjölmiðlum, það væri bara brynja, skrápur sem hann hefði komið sér upp til að þrauka fjölmiðlaathyglina sem er erfitt að komast alveg hjá nema að gera hreinlega eins og Milan Kundera, hafna öllum viðtölum. Og það stóð heima, enda þótt við hefðum oft talað saman í síma og skipst á tölvupósti var hann afar fámáll fyrstu tvo dagana, meðan við vorum að kynnast og hann að átta sig á nýjum stað, alls ólíkum öllum öðrum sem hann hafði séð. Þögull en afar athugull og íhugull. Spurði bara að því sem honum fannst skipta máli, lítið fyrir smáspjall eins og létttaugaveiklaði íslenski gestgjafinn. Þessi maður er myndavél, myndavél með mannsheila, svo ég leyfi mér að snúa út úr titlinum á snilldarlegu smásagnafni eftir Guðberg Bergsson. Smám saman losnaði um málbeinið, hann fór að slaka á, gantast og brosa, það fór ekki á milli mála að honum leið vel. Sérkennilega samsettur maður, Houellebecq, sá maður sem kemst einna næst þeirri mynd sem ég hef gert mér af fyrirbærinu snillingur, íhugull og athugull, gríðarlega fróður og lesinn, en líka stundum barnslega einlægur og viðkvæmur, næstum brothættur. Dregst einhvern veginn áfram í gegnum lífið af ótrúlegri þrautseigju. En líka lúmskur húmoristi, laumar út úr sér kommentum og hlær, eða flissar öllu heldur, manna mest yfir þeim.
Dálítið eins og Serge Gainbourg, sá merki söngvari og svallari. Ég hef alltaf ímyndað mér Kafka eða Beckett einhvern veginn svona. „Hann minnir mig á Céline,“ sagði Gérard Lemarquis í sendiráðsboðinu. Aðspurður hvort hann héldi upp á þessa höfunda svaraði hann: „Já, ég las bækurnar þeirra þegar ég var ungur.“ Ekkert meira um það.
10.
Þegar við höfðum sporðrennt humrinum skutlaði ég honum á hótelið, lagði mig í nokkra tíma, náði í hann á hótelið um fjögurleytið aðfararnótt laugardagsins (þar með fékk hann líka sýnishorn af draugfullum Íslendingum á Laugaveginum) og skutlaði honum út á Keflavíkurflugvöll. Hann tékkaði sig inn í vélina til Alicante og við spjölluðum saman um stund áður en hann fór. Hann var mjög upptekinn af breiddargráðum þennan morgun, hvernig væri hægt að sjá heiminn út frá heimskautsbaug, miðbaug og þess háttar, greinilega eitthvað að gerjast. Hann var mjög ánægður með ferðina, sagðist aldrei áður hafa komið svo norðarlega, sig hefði lengi langað til Íslands og hann hefði satt að segja óttast að verða fyrir vonbrigðum, en klykkti svo út með að segja að það væri síður en svo tilfellið, landið væri það fallegasta sem hann hefði komið til fram til þessa, jafnvel enn fallegra en Írland og þá væri mikið sagt. Framundan væru ferðir til Indlands og Víetnam, en hann nennti því varla, hann ætlaði að sjá til. Ræddi um að koma aftur síðar, kannski fyrripartinn í september, þá væri mesti ferðamannastraumurinn að baki en samt sæmilega hlýtt og bjart. Við kvöddumst síðan með virktum á sama staðog við hittumst fyrst, reynslunni ríkari.
Nokkrum dögum síðar sendi hann mér tölvupóst: l‘Islande: le plus beaupays que j‘aie jamais vu. (Ísland: fallegasta land sem ég hef nokkurn tímann augum litið.) Athugull maður, Michel Houellebecq, ekki satt?
